Ugonjwa wa Utumbo au "Irritable Bowel Syndrome"(IBS)

Ugonjwa wa utumbo unaofahamika kitaalamu kama ‘Irritable Bowel Syndrome’ (IBS), ni tatizo la kawaida la mfumo wa mmeng'enyo wa chakula ambalo huathiri utumbo mkubwa. Ugonjwa huu husababisha kundi la dalili ambazo hutokea kwa pamoja, ikiwa ni pamoja na maumivu ya mara kwa mara ya tumbo na mabadiliko katika haja kubwa ambapo mtu huweza kupata choo mara chache au mara nyingi zaidi. Licha ya usumbufu unaojitokeza, IBS haisababishi madhara ya kudumu kwenye utumbo na haiongezi hatari ya kupata magonjwa mengine makubwa kama saratani ya utumbo mpana. Visababishi halisi vya ugonjwa wa IBS bado havijafahamika, lakini inaaminika kuwa ni mchanganyiko wa utendaji usio wa kawaida wa mfumo wa kumeng’enya chakula, ongezeko la hisia za mwili, na mwingiliano wa kihisia kati ya ubongo na utumbo. 1

Dalili za IBS zinaweza kutofautiana sana kati ya mtu na mtu lakini mara nyingi ni pamoja na: 2

• Maumivu na Kubana kwa Tumbo: Haya hutulizwa kwa kwenda haja kubwa.
• Kuvimbiwa na Gesi: Watu wengi wenye IBS huwa na malalamiko ya kuhisi tumbo kujaa gesi mara kwa mara.
• Kuharisha: Kinyesi laini au cha majimaji ni kawaida, mara nyingi mtu uhisi hamu ya ghafla ya kwenda haja kubwa.
• Kufunga choo: Kinyesi kigumu, kikavu ambacho ni kigumu kutoka.
• Mabadiliko katika Upatikanaji wa Haja Kubwa: Baadhi ya watu hupata vipindi vya kuhara na kufunga choo kwa zamu.
• Kamasi kwenye Kinyesi: Uwepo wa kamasi nyeupe kwenye kinyesi ni dalili ya kawaida.

Dalili zingine zinaweza kujumuisha kichefuchefu, uchovu, na shida ya kupata usingizi (kulala). Ukali na muda wa dalili unaweza kutofautiana, na kwa baadhi ya watu hali hii inaweza kuwasumbua kidogo wakati wengine hupata maumivu makali yanayoathiri maisha yao ya kila siku.

Kufanya utambuzi wa IBS huweza kuwa na changamoto kwasababu dalili za IBS hufanana na dalili za magonjwa mengine. Hakuna kipimo maalum cha IBS, hivyo utambuzi kwa kawaida unahusisha mchanganyiko wa mambo kama vile historia ya matibabu, ukaguzi wa dalili, na kutofautisha IBS na magonjwa mengine yanayosababisha dalili husika. Zifuatazo ni hatua kuu zinazohusika katika utambuzi wa IBS: 3

• Historia ya Matibabu na Ukaguzi wa Dalili: Daktari atauliza kuhusu mara ngapi, muda gani, na asili ya dalili, pamoja na mambo yoyote yanayochochea au kupunguza dalili.
• Uchunguzi wa Kimwili: Uchunguzi wa mwili husaidia kuondoa uwezekano wa visababishi vingine vya dalili.
• Vigezo vya Utambuzi: Vigezo vinavyotumika zaidi ni vile vya Rome IV, vinavyohitaji kutathmini maumivu ya tumbo yanayojirudia angalau siku 1 kwa wiki katika miezi 3 iliyopita, yanayohusiana na 1 au zaidi ya yafuatayo: yanahusiana na upatikanaji wa haja kubwa, mara ngapi mtu hupata haja kubwa, au mabadiliko katika umbo la haja kubwa.
• Kubaini Uwezekano wa Dalili Kusababishwa na Magonjwa Mengine: Vipimo vinaweza kufanywa ili kubaini magonjwa mengine kama ugonjwa wa celiac, ambao ni ugonjwa wa kutoweza kumeng’enya maziwa vizuri (lactose intolerance), maambukizi, na ugonjwa wa inflamesheni ya tumbo (inflammatory bowel disease). Vipimo hivi vinaweza kujumuisha vipimo vya damu, vipimo vya haja kubwa, kuchunguza utumbo mkuwa kwa kamera maalum (kolonoskopi), au vipimo vya picha.

Hakuna tiba ya IBS, lakini dalili zinaweza kudhibitiwa kwa ufanisi kwa mchanganyiko wa mabadiliko ya lishe, mabadiliko ya mtindo wa maisha, na dawa. Matibabu hufanywa kulingana na dalili maalum za mtu binafsi na ukali wa dalili hizo. 4

1. Mabadiliko ya Lishe:

• Ulaji wa Vyakula vya  Nyuzinyuzi (fiber): Kuongeza ulaji wa vyakula vya nyuzinyuzi kwenye lishe kunaweza kusaidia kuepuka kufunga choo lakini kunaweza kuzidisha kuvimbiwa na gesi kwa baadhi ya watu.
• Lishe yenye kiwango kidogo cha FODMAP: Lishe hii inahusisha kupunguza vyakula vyenye viwango vikubwa vya aina fulani za wanga zinazoweza kusababisha dalili za IBS.
• Kuepuka Vyakula Vinavyosababisha Dalili: Vichochezi vya kawaida ni pamoja na kafeini, pombe, vyakula vya mafuta, na vikolezo bandia (artificial sweeteners).

2. Mabadiliko katika Mtindo wa Maisha:

• Mazoezi ya Mara kwa Mara: Mazoezi yanaweza kusaidia utumbo kufanya kazi ipasavyo na kupunguza msongo.
• Udhibiti wa Msongo: Mbinu kama vile kutaamali (meditation), yoga, na mazoezi ya upumuaji wa kina yanaweza kusaidia kudhibiti msongo ambao unaweza kuzidisha dalili za IBS.
• Usingizi: Ni muhimu kupata usingizi wa kutosha na ulio bora.

3. Dawa:

• Antispasmodics: Hizi zinaweza kusaidia kupunguza maumivu ya tumbo na kubana.
• Laxatives: Kwa wale wenye IBS ya kufunga choo, dawa za kumfanya mtu kuhara (laxatives) zinaweza kusaidia upatikanaji wa haja kubwa kwa urahisi.
• Dawa za Kuzuia Kuharisha: Hizi zinaweza kusaidia kudhibiti IBS ya kuhara.
• Dawa za Kupunguza Msongo: Dozi ndogo za dawa za kupunguza msongo zinaweza kusaidia kupunguza maumivu na kudhibiti upatikanaji wa haja kubwa kwa kuathiri mhimili wa ubongo na utumbo.
• Probiotics: Hizi zinaweza kusaidia kuleta nafuu kwa kusawazisha uwepo wa bakteria kwenye utumbo.

4. Tiba za Kisaikolojia: Tiba inayofahamiska kitaalamu kama Cognitive-behavioral therapy (CBT), tiba ya kupumbazwa akili (hypnotherapy), na aina zingine za tiba za kisaikolojia zinaweza kuwa na manufaa, hasa ikiwa msongo au matatizo ya afya ya akili yanachangia uwepo wa dalili.

IBS ni ugonjwa sugu ambao unaweza kuathiri kwa kiasi kikubwa ubora wa maisha ya mtu, lakini kwa mikakati sahihi ya matibabu, watu wengi huweza kudhibiti dalili zao. Kwa mchanganyiko wa mabadiliko ya lishe, marekebisho katika mtindo wa maisha, na matumizi ya dawa zinazofaa, watu wenye IBS wanaweza kuishi maisha mazuri na yenye tija.

S: Kuharisha damu ni dalili ya ugonjwa gani? 
J: Kuharisha damu inaweza kuwa dalili ya magonjwa mbalimbali ya mfumo wa mmeng'enyo wa chakula. Haya yanaweza kujumuisha maambukizi ya bakteria au virusi, magonjwa ya utumbo kama vile ugonjwa wa Crohn au ulcerative colitis, vidonda vya tumbo, au hata saratani ya utumbo mpana. Ni muhimu kutafuta ushauri wa daktari haraka ikiwa unakabiliwa na dalili hii ili kutambua chanzo na kupata matibabu sahihi.

S: Ni zipi dalili za ugonjwa wa utumbo (IBS)? 
J: Dalili za kawaida za IBS ni pamoja na maumivu ya tumbo, kuvimbiwa, kuharisha, mabadiliko katika upatikanaji wa haja kubwa, gesi nyingi, na tumbo kujaa. Dalili hizi zinaweza kuja na kuondoka, na mara nyingi husababishwa na vyakula, msongo wa mawazo, au mabadiliko katika utaratibu wa maisha.

S: Ugonjwa wa utumbo (IBS) hutibiwaje?
J: Ugonjwa wa kuhara hutibiwa kwa njia mbalimbali kulingana na chanzo chake. Ikiwa kuhara kunasababishwa na maambukizi ya bakteria, dawa za kuua bakteria (antibiotiki) zinaweza kuhitajika. Ikiwa ni kutokana na virusi, mara nyingi matibabu yanalenga kupunguza dalili kwani maambukizi ya virusi huweza kuisha bila matibabu maalum.